ΑΝΑΤΥΠΟ

Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
 με ημισφαιρικό θόλο και στηρίζεται σε οκτώ κίονες.
Τέμενος Σουλεϊμάν Ιδιαίτερη προσοχή προκαλεί η μετάβαση από

την τετράγωνη κάτοψη στον ημισφαιρικό θόλο

Τέμενος
του κεντρικού τρούλου, που γίνεται σε δύο στάδια.

Χ α μ η λ ό τ ε ρ α , τέσσερα μικρά ημιχώνια, διακοσμη­

16ος αι.
μένα με σταλακτίτες, καμπυλώνουν την τετράγωνη

Ν . Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ , Ρ ό δ ο ς , μεσαιωνική πόλη κ ά τ ο ψ η στις γωνίες. Π ι ο ψηλά, τέσσερα γωνιακά

Τ ο τέμενος Σουλεϊμάν βρίσκεται πάνω στο λόφο της τεταρτοσφαίρια μαζί με τέσσερα αβαθή τόξα στα

μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου, στην κατάληξη της οδού μέσα των πλευρών απολήγουν σε οκτώ κορυφές που

Σωκράτους, στο κέντρο της παλιάς αγοράς. Περιλαμ­ γεφυρώνονται με αντίστοιχα σφαιρικά τρίγωνα και

βάνει τρεις τετράγωνους χώρους - ε κ των οποίων ο κε­ δημιουργούν την κυκλική στεφάνη που φέρει τον

ντρικός είναι μεγαλύτερος και ψηλότερος (15 μ. ύ ψ ο ς ) - ημισφαιρικό θόλο.

καλυμμένους με τρούλους και μολυβδόφυλλα, και δύο Συμμετρία χαρακτηρίζει την οργάνωση της κά­

διαδοχικά προστώα κατά μήκος της βόρειας πλευράς. τ ο ψ η ς σχήματος Τ και τ η διάρθρωση των όψεων,

Τ ο πρώτο αποτελείται από επτά ημισφαιρικούς θόλους, των ανοιγμάτων και των μορφολογικών στοιχείων

που στηρίζονται σε κιονοστοιχία, και περιβάλλεται από του κτηρίου. Οι δύο πλαϊνοί χώροι φέρουν από δύο

το δεύτερο, κάτοψης Π, που είναι ξύλινο με επικάλυψη ανοίγματα στις τρεις πλευρές και από ένα μεγάλο

από κεραμίδια. Ανάμεσα στον κεντρικό και τον δυτικό τόξο επικοινωνίας με τον κεντρικό στην τέταρτη

τρούλο υψώνεται ο μιναρές, που φτάνει στα 3 4 , 5 0 μ. πλευρά. Ο κεντρικός χώρος διαθέτει τρία ανοίγ­

ύψος και διαθέτει δύο μπαλκόνια. Στη βόρεια αυλή βρί­ ματα στη βόρεια, δύο παράθυρα με την κ ό γ χ η του

σκεται η οκτάπλευρη κρήνη που καλύπτεται και αυτή μιχράμπ στο μέσον της νότιας πλευράς και από ένα
παράθυρο στις προεξοχές των άλλων δύο πλευρών, Ρ ό δ ο υ , και οι μεγάλοι σεισμοί της ίδιας χρονιάς και

και δύο σειρές φεγγιτών. Οι τρεις πόρτες προς το του 1 8 6 3 προκάλεσαν πιθανότατα την κατάρρευση

βόρειο προστώο έχουν χαμηλωμένα τόξα από δίχρω­ του μιναρέ και εκτεταμένες ζημιές. Είναι εύλογο να

μους, άσπρους και κόκκινους, μαρμάρινους θολίτες. ανακατασκευάσθηκε τ ό τ ε ο μιναρές, αλλά με δύο

Τ α ορθογώνια παράθυρα της κάτω ζώνης φέρουν μπαλκόνια πια, να προστέθηκε το ξύλινο προστώο,

οξυκόρυφα ανακουφιστικά τόξα, όπως φαίνονται να επισκευάσθηκε το τέμενος και να χρησιμοποιή­

σ τ η βόρεια ό ψ η προς το προστώο, ενώ στις άλλες θηκε το αναγεννησιακό αρκοσόλιο, προερχόμενο

εξωτερικές όψεις εμφανίζονται να έχουν μετατραπεί πιθανά από τα ερείπια του Αγίου Ιωάννη, για να δια­

σε ημικυκλικά, κατά τις αλλεπάλληλες επιχρίσεις κοσμηθεί η κεντρική του είσοδος. Ο ίδιος ο μιναρές

στη διάρκεια της ιστορίας του. ανακατασκευάσθηκε, σύμφωνα με φωτογραφίες,

Τ ο μνημείο κατασκευάσθηκε, σύμφωνα με την κατά την Ιταλοκρατία, ίσως μετά τον μεγάλο σεισμό

π α ρ ά δ ο σ η , τον 16ο αιώνα, μετά την κατάκτηση της της Ρ ό δ ο υ το 1 9 2 8 , ενώ εργασίες ενίσχυσης του άνω

πόλης από το Σουλεϊμάν το Μ ε γ α λ ο π ρ ε π ή το 1 S 2 2 . τμήματος έγιναν μετά την κατάρρευση του από τους

Σ ε γ κ ρ α β ο ύ ρ ε ς του 19ου αιώνα παρουσιάζεται το σεισμούς του 1 9 5 6 - 1 9 5 7 .

τέμενος και ο μιναρές του με ένα μπαλκόνι, ενώ σε Τ η δεκαετία του 1 9 8 0 ο μιναρές παρουσίασε με­

μία άλλη εμφανίζεται η κρήνη και ο ιστορικός της γάλη κλίση και το 1 9 8 7 κατέρρευσαν τμήματα του

πλάτανος. Η μεγάλη καταστροφή που προκάλεσε άνω μπαλκονιού του. Στις αρχές του 1 9 8 8 πραγμα­

το 1 8 5 6 η έκρηξη από ένα κεραυνό στην ξεχασμένη τοποιήθηκε τεκμηρίωση του μιναρέ με φωτογραμ-

πυριτιδαποθήκη του καμπαναριού του διπλανού κα­ μετρική μέθοδο και συστηματική καθαίρεση του,

θολικού του τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάν­ προκειμένου να αποτραπούν περαιτέρω ζημιές και

νη, που λειτουργούσε τότε ως το Μ ε γ ά λ ο Τζαμί της να μην κινδυνεύσουν ανθρώπινες ζωές, και προχώ-
ρησε η αρχιτεκτονική μελέτη ανακατασκευής του.
Σ τ η συνέχεια έγιναν εργασίες αποκατάστασης και
διαμόρφωσης της όμορης βυζαντινής οχύρωσης του
νότιου τείχους του Κολλάκιου, με μεταφορά της ανα­
τολικής π ε τ ρ ό κ τ ι σ τ η ς αυλόθυρας ν ο τ ι ό τ ε ρ α για την
ανάδειξη της οχύρωσης το 1 9 9 5 - 1 9 9 6 .
Τ ο τέμενος παρουσίαζε τότε προβλήματα από
την κατάρρευση του μιναρέ και την καταστροφή της
μολύβδινης κάλυψης των τρούλων. Εμφάνιζε μικρές
ρωγμές στις τοιχοποιίες και διάβρωση των τοιχο­
γραφιών, των γύψινων, μεταλλικών και μαρμάρινων
διακοσμήσεων, ενώ τα ξυλόγλυπτα μέρη του είχαν
αλλοιωθεί από νεώτερες επιζωγραφίσεις. Τ ο ξύλι­
νο π ρ ο σ τ ώ ο βρισκόταν σε πλήρη αποσάθρωση και
τμηματική κ α τ ά ρ ρ ε υ σ η , ενώ η κ ρ ή ν η παρουσίαζε
προβλήματα καθίζησης, ρωγμές και δ ι ά β ρ ω σ η . Α π ό
το 1 9 9 8 μέχρι το 2 0 0 5 έγιναν εργασίες και ολοκλη­
ρώθηκε η αποκατάσταση, η σ υ ν τ ή ρ η σ η και η δια­
μόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του μνημειακού
σ υ γ κ ρ ο τ ή μ α τ ο ς του τεμένους.
Αρχικά, αντικαταστάθηκαν τα κατεστραμμένα
μολυβδόφυλλα των θόλων με παραδοσιακές τεχνικές,
που έγιναν γνωστές στη Ρόδο από τεχνίτες του Αγίου
Ό ρ ο υ ς . Για να προστατευθεί το τέμενος και οι διακο­
σμήσεις του από τη διάβρωση εξαιτίας της υγρασίας,
επισκευάσθηκαν τα εξωτερι-
κό επιχρίσματα από κουρασάνι, με παραδοσιακές τε­
χνικές - α φ ο ύ αφαιρέθηκαν τα σαθρά τμήματα και οι
μεταγενέστερες επισκευές από τσιμεντοκονίες- και
στη συνέχεια χρωματίστηκαν με ασβεστοχρώματα
στις παλιές αποχρώσεις του κεραμιδιού, του άσπρου
και κόκκινου σκούρου.
Ανακατασκευάσθηκε ο μιναρές και ενισχύ-
θηκε με οριζόντια τζινέτια και κατακόρυφους
πίρους από τιτάνιο και μολυβδοχόηση σε όλους
τους δόμους του, που έγιναν από νέους τοπικούς
πωρόλιθους άριστης ποιότητας και λαξεύτηκαν
με όλες τις διακοσμήσεις τους από εξειδι-
κευμένο συνεργείο. Η ανακατασκευή του
μιναρέ κρίθηκε επιβεβλημένη λ ό γ ω της
σαθρότητας και διάβρωσης του πωρόλιθου.
Χρησιμοποιήθηκε ειδική ξύλινη σκαλωσιά,
που στερεώθηκε στην πέτρινη βάση του μιναρέ
πάνω στη στέγη των τρούλων και σε ειδικό δα­
κτύλιο από οπλισμένο σκυρόδεμα, αφού τοπο­
θετήθηκε πλαστικό φύλλο το οποίο αφαιρέθηκε
μετά την ολοκλήρωση των εργασιών.
Αναστηλώθηκε η κ ρ ή ν η , αφού συγκολ-
λήθηκαν με ράβδους τιτανίου και τσιμε-
ντοκονίαμα τα σπασμένα μαρμάρινα μέλη
και οι σαθροί πωρόλιθοι, και σ υ ν τ η ρ ή θ η κ α ν
ή αντικαταστάθηκαν οι διαβρωμένοι χάλ­
κινοι οριζόντιοι δακτύλιοι στους
αρμούς των σπονδύλων,
που πληρώθηκαν με
μολυβδοχό-
η σ η , όπως ήταν η αυθεντική τους κατασκευή. Αντι­ αναγεννησιακό θύρωμα της κύριας εισόδου. Δια­

καταστάθηκαν οι οξειδωμένοι ελκυστήρες από ανο­ μορφώθηκε η αυλή, συντηρήθηκε ο κήπος του τε­

ξείδωτο χάλυβα στο ύψος της γένεσης των σύνθετων μένους και φυτεύτηκε νέο πλατάνι σε ανάμνηση του

μουσουλμανικών τόξων της κιονοστοιχίας και της ιστορικού, που είχε ξεραθεί εδώ και αρκετά χρόνια.

στέψης της κρήνης. Επισκευάσθηκαν οι λιθοδομές Ο ι ε ρ γ α σ ί ε ς αυτές ανέδειξαν ένα σ η μ α ν τ ι κ ό

και τα πέτρινα γείσα, τα εσωτερικά επιχρίσματα από μνημείο τ η ς πόλης. Η α π ο κ α τ ά σ τ α σ η του τ ε μ έ ­

ασβεστοκονιάματα και η επικάλυψη του θόλου από νους Σουλεϊμάν, του γ ο τ θ ι κ ο ύ ναού τ η ς Π α ν α γ ί α ς

κουρασάνι. του Μ π ο ύ ρ γ κ ο υ και του ο ρ θ ό δ ο ξ ο υ μ ο ν α σ τ η ρ ι ο ύ

Ο λ ο κ λ η ρ ώ θ η κ α ν οι επισκευές με συρραφή και του Αγίου Γεωργίου (Χουρμαλί) βραβεύθηκαν

ενέματα στις ρωγμές, και στη συνέχεια αποκατα­ με το β ρ α β ε ί ο E u r o p a N o s t r a , ως παραδείγματα

στάθηκαν τα επιχρίσματα στο εσωτερικό του τεμέ­ α π ο κ α τ α σ τ ά σ ε ω ν μνημείων τ ρ ι ώ ν δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ώ ν

νους και στα προστώα. Σ υ ν τ η ρ ή θ η κ α ν οι τοιχογρα­ δογμάτων.

φίες, οι γύψινες διακοσμήσεις, τα ξυλόγλυπτα μέρη

ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΕΛΛΑΣ
με τις επιζωγραφίσεις και τα κουφώματα, τα μεταλ­

λικά στοιχεία (χάλκινοι δακτύλιοι, σιδερένιοι ελκυ­

στήρες, μπρούντζινα κιγκλιδώματα), τα μαρμάρινα

αρχιτεκτονικά μέλη, και αναδείχθηκε το μαρμάρινο

 νική του, το κάνουν να ξεχωρίζει, ενώ από το μιναρέ
Μεχμέτ Αγά τζαμί έχει κανείς μια υπέροχη θέα της μεσαιωνικής πόλης.

Αποτελείται από ένα ορθογώνιο κτίσμα με μία τε­

Τέμενος
τράπλευρη αίθουσα προσευχής, με γυναικωνίτη και

πατάρι προς την πλευρά της εισόδου, και ένα δωμάτιο

1820
για προθάλαμο. Για το κτίσιμο του κατασκευάστηκαν
Ν . Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ , Ρ ό δ ο ς , μεσαιωνική πόλη, στο ισόγειο τοξοστοιχίες ενισχυμένες με ξύλινους ελκυ-
οδός Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς στήρες, αφού προσαρμόστηκαν στις θολωτές αίθουσες

της Ιπποτοκρατίας. Τ ο μεσοπάτωμα είναι ξύλινο και οι

τοίχοι του ορόφου από λεπτή λιθοδομή με οριζόντιες

ξυλοδεσιές. Η ξύλινη τετράριχτη στέγη καλύπτεται με

γαλλικά κεραμίδια και προεξέχει περιμετρικά με ξυλό­

γλυπτες κορνίζες. Ένα αντίστοιχο στέγαστρο μεταξύ

των φεγγιτών και των παραθύρων υποστηρίζεται από

σφυρήλατα σιδερένια διακοσμητικά φουρούσια. Τ ο εξω­

τερικό επίχρισμα από κουρασάνι προστατεύει τη λιθο­

δομή από την υγρασία και δίνει με το κοκκινωπό χρώμα

του μία ευχάριστη αίσθηση. Τ ο τέμενος φέρει δύο σειρές

ξύλινων ανοιγμάτων, τα παράθυρα και τις πόρτες χαμη­

λά και τους οξυκόρυφους φεγγίτες πιο ψηλά. Η προστα­

σία των ψηλών εξωτερικών παραθύρων με μεταλλικά

κιγκλιδώματα και σπειροειδή σχέδια, που συνηθίζονται

στη Ρόδο και τα Δωδεκάνησα, αναδεικνύει τη νεοκλα­

σική του μορφή. Στη μικρή αυλή του ισογείου και στην

όψη της στο δρόμο φιλοξενούνται δύο κρήνες.

Παλιότερα είχε διπλάσιο περίπου αριθμό παρα­

θύρων και φεγγιτών, που φαίνονται σε φωτογραφία

του 1 8 6 2 . Τα παράθυρα αυτά είχαν μικρότερο ύψος

και η εξωτερική εμφάνιση του κτηρίου ακολουθούσε

την αρχιτεκτονική των αρχοντικών των Βαλκανίων

του 1 8 ο υ - 1 9 ο υ αιώνα. Σ τ η βόρεια γωνία του προθα­

λάμου άνοιγε μία πόρτα που έβγαζε σε μικρό μπαλ­

Τ ο Μ ε χ μ έ τ Αγά τζαμί βρίσκεται σε όροφο, πάνω από κόνι, που χρησίμευε ίσως για μιναρές. Σώζεται στην

θολωτά κτίσματα της Ιπποτοκρατίας που λειτουρ­ ό ψ η διακοσμητικό πέτρινο φουρούσι, στο οποίο

γούν ως καταστήματα, επίτης οδού Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς , στο στηριζόταν πιθανά ο εξώστης.

εμπορικό κέντρο της μεσαιωνικής πόλης της Ρ ό δ ο υ . Η παλιότερη μαρμάρινη επιγραφή, του 1 8 2 0 , πάνω

Ο πλάγιος προσανατολισμός του σε σχέση με τον στην πέτρινη σκάλα, η δεύτερη στη βρύση στο δρόμο,

άξονα της οδού Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς , προς την κατεύθυνση του 1875, και η τρίτη στη δυτική γωνία του ισογείου,

της Μ έ κ κ α ς , ο δ ή γ η σ ε σ τ η γωνιακή προβολή του του 1 9 4 8 , μαρτυρούν την ιστορική του εξέλιξη. Σε συν­

τεμένους και τ η στήριξη του σε κίονα στο κέντρο δυασμό με τις οικοδομικές παρατηρήσεις οδηγούν στο

του δρόμου, που το αναδεικνύει ιδιαίτερα. Ο ξύλινος συμπέρασμα ότι το πρώτο τέμενος κτίστηκε το 1 8 2 0

μιναρές στο κέντρο της βορειοδυτικής όψης, πάνω και, μετά από ζημιές, πιθανόν από τους σεισμούς του

από το στεγασμένο μπαλκόνι όπου καταλήγει η πέ­ 1 8 6 3 , επισκευάσθηκε και ενισχύθηκε στη σημερινή

τρινη σκάλα, και η σπάνια για τέμενος αρχιτεκτο- του μορφή, με φράξιμο των μισών περίπου ανοιγμάτων,
ίσως το 1875. Ο χώρος εντούτοις είναι άπλετα φωτισμέ­
νος, αφού τα εξωτερικά παράθυρα, που δεν φράχθηκαν,
ψήλωσαν κατά μισό περίπου μέτρο, προσαρμόζοντας
την αρχιτεκτονική του τεμένους στο νεοκλασικό ύφος
της εποχής. Τ ό τ ε ίσως εντάχθηκε και ο ξύλινος τετρά­
πλευρος εξώστης στην κεντρική είσοδο του ορόφου, με
τον ξύλινο οκτάγωνο μιναρέ. Ο μιναρές φέρει εσωτερι­
κή περιστρεφόμενη σκάλα, που καταλήγει σε εξώστη
στεγασμένο με ξύλινη στέγη και προστατευμένο με
παράθυρα. Η πρόσβαση σε αυτόν γίνεται από ξύλινη
σκάλα στον προθάλαμο, που οδηγεί με ξύλινο διάδρομο
αφενός στο πατάρι, αφετέρου στο μιναρέ. Φαίνεται ότι
οι βομβαρδισμοί των Βρετανών το 1 9 4 4 προξένησαν
στο κτίσμα ζημιές, οι οποίες, σύμφωνα με την τρίτη
επιγραφή, του 1 9 4 8 , οδήγησαν στην επισκευή του, που
αλλοίωσε σημαντικά τον ζωγραφικό διάκοσμο όλων
των ξύλινων στοιχείων του με τη χρήση γκρίζας λαδο­
μπογιάς. Κατά τη δεκαετία του 1 9 7 0 , η εγκατάλειψη
του οδήγησε στην αποσάθρωση του ξύλινου μιναρέ και
του εξώστη και στην καθαίρεση του για αποφυγή ατυ­
χημάτων.
Τ ο 2 0 0 4 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες αποκατά­
στασης και συντήρησης του μνημείου που ξεκίνησαν το
2 0 0 3 , αφού προηγήθηκαν οι προκαταρκτικές εργασίες
και οι μελέτες, από το 2 0 0 0 , και κατασκευάστηκε ειδική
σκαλωσιά, ώστε να μην ενοχλείται η έντονη κυκλοφο­
ρία των πεζών και των οχημάτων. Αποκαταστάθηκαν οι
λιθοδομές με τις ξυλοδεσιές, ενισχύθηκε και μονώθηκε
η στέγη και αντικαταστάθηκαν τα κεραμίδια. Αντι-
καταστάθηκαν επίσης τα εξωτερικά επιχρίσματα από
κουρασάνι και τα εσωτερικά επιχρίσματα από ασβεστο-
κονίαμα, με διαφοροποίηση των φραγμένων ανοιγμά­
των σε εσοχή του σοβά, που επιτρέπει την αναγνώριση
της αυθεντικής αρχιτεκτονικής του κτηρίου χωρίς να
αλλοιώνει τη σημερινή του αισθητική. Συντηρήθηκαν
το μεσοπάτωμα και όλα τα κουφώματα των παραθύρων
και των φεγγιτών με τα χρωματιστά τζαμιλίκια, τα με­
ταλλικά και τα ξύλινα κιγκλιδώματα, τα διακοσμητικά
στοιχεία των στεγάστρων καθώς επίσης και τα σιδερέ­
νια φουρούσια. Ανακατασκευάσθηκε ο ξύλινος μιναρές
και στερεώθηκε, όπως ακριβώς και ο αυθεντικός, στις
ξυλοδεσιές του βορειοδυτικού τοίχου και της στέγης,
και πάνω στο στέγαστρο του μπαλκονιού, το οποίο
αποκαταστάθηκε επίσης.
Η συντήρηση των ξύλινων και πολύχρωμων διακο­
σμήσεων ανέδειξε την αρχιτεκτονική και την αισθητική
του μνημείου. Τ η ν προσεκτική αφαίρεση των επιζω-
γραφίσεων ακολούθησε η σποραδική συμπλήρωση της
αρχικής πολυχρωμίας. Συντηρήθηκαν τα χρωματιστά
και σταμπαριστά σχέδια του μιχράμπ. Καθαρίστηκαν
επίσης οι μαρμάρινες επιγραφές και οι κρήνες και δι­
αμορφώθηκε το δάπεδο της αυλής με βοτσαλωτά. Οι
καλωδιώσεις και τα φωτιστικά εντάχθηκαν διακριτικά
στο μνημείο.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΕΛΛΑΣ
 είσοδος με τμήμα της ιπποτικής σκάλας που οδηγεί σε

Ιμαρέτ (ή Παλιό Συσσίτιο) και αυτήν και ίχνη του κατωφλιού ενός παραθύρου προς τα

εκκλησία των Αγίων Αποστόλων νοτιοανατολικά.

Αργότερα, μεταξύ του 1 4 8 0 και 1 5 2 2 , επάνω στα

Πτωχοκομείο και χριστιανικός ναός ερείπια του αρχικού ναού κτίστηκε μία μονόχωρη εκ­

κλησία μικρών διαστάσεων. Η εκκλησία ήταν στεγα­

14ος-15οςαι.
σμένη με γοτθικό σταυροθόλιο με νευρώσεις και η πε-

ντάπλευρη εσωτερικά αψίδα της με θόλο με ακτινωτούς

Ν . Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ , Ρ ό δ ο ς , μεσαιωνική πόλη
θολίσκους και βεργία. Σώζονται μια τοξωτή πόρτα στη

βόρεια πλευρά του ιερού, σήμερα φραγμένη, και μια

κόγχη στη νότια. Διατηρήθηκαν, επίσης, ένα οξυκόρυ­

φο παράθυρο στο ιερό, μια άλλη βόρεια τοξωτή πόρτα

που μετατράπηκε αργότερα σε ορθογώνια, το κάτω

τμήμα θύρας εισόδου και ορθογώνιος φεγγίτης στη

δυτική πλευρά, και ένας άλλος κυκλικός στο ανατολικό

μέτωπο του σταυροθολίου. Στη νότια πλευρά προστέ­

θηκε, αργότερα, ένας καμαροσκέπαστος χώρος, που

απολήγει ανατολικά σε ευθύ τοίχο με τοξωτή κόγχη,

στο ανατολικό τμήμα της βόρειας πλευράς, ίσως αρκο-

σόλιο. Πιθανώς, λοιπόν, να ήταν ταφικό παρεκκλήσιο,

αφού κάτω από το ανατολικό τμήμα των δύο χώρων ήλ­

θαν στο φως υπόγειες ταφικές κρύπτες. Για την επικοι­

νωνία με την εκκλησία διανοίχθηκε μια τοξωτή πόρτα

στη νότια πλευρά της, ενώ μια κόγχη στη νότια πλευρά

του παρεκκλησίου, με τριγωνική απόληξη προς τα άνω

και ένα ορθογώνιο παράθυρο στη δυτική πλευρά, είναι

ταλιγοστά μορφολογικά του στοιχεία.

Τ ο συγκρότημα των Αγίων Αποστόλων και του Πα­ Κατά τη διάρκεια των εργασιών διαμόρφωσης της

λιού Συσσιτίου ή Ιμαρέτ βρίσκεται στη νότια πλευρά αυλής με βοτσαλωτά, η ανασκαφική έρευνα έφερε στο

της οδού Σωκράτους, απέναντι από το τζαμί του Σου­ φως μία ανάγλυφη μαρμάρινη πλάκα in situ, μπροστά

λεϊμάν, στη μεσαιωνική πόλη της Ρόδου. από τη δυτική είσοδο της εκκλησίας, με επιτύμβια ανα­

Μια τρίκλιτη εκκλησία του 14ου ή 15ου αιώνα, αφι­ γεννησιακή διακόσμηση και επιγραφή του βενετσιάνου

ερωμένη στο Καθολικό δόγμα, βρισκόταν στο χώρο ευγενούς J a c o b u s de Priolis, που πέθανε το 1476. Αυτό

του Παλιού Συσσιτίου. Πιθανώς καταστράφηκε κατά τεκμηριώνει τη μέχρι τότε λειτουργία του αρχικού τρί-

την πρώτη μεγάλη πολιορκία της Ρόδου, το 1 4 8 0 , και κλιτου ναού, αφού θα πρέπει να ήταν ταφή στο δάπεδο

τον ισχυρό σεισμό που ακολούθησε, το 1481. Από την εντός της εκκλησίας.

αρχική εκκλησία σώζεται στη θέση του ένας ακέραιος Μετά την κατάληψη της Ρόδου από τους Οθωμα­

λίθινος κίονας της νότιας κιονοστοιχίας, με σύνθετης νούς, το 1 5 2 2 , ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρε­

διατομής κιονόκρανο, ενώ απέναντι από το πρώτο απο­ πής ίδρυσε ένα πτωχοκομείο (ιμαρέτ) στο χώρο της

καλύφθηκε η βάση ενός ακόμη, της βόρειας κιονοστοι­ εκκλησίας, που φέρει το όνομα του. Ιδιαίτερο ενδιαφέ­

χίας. Η υπόγεια κρύπτη, που αποκαλύφθηκε σε μορφή ρον παρουσιάζει το εντυπωσιακό νεοκλασικό θύρωμα

ερειπίου κατά τις εργασίες ελέγχου της θεμελίωσης με την τοξωτή αυλόθυρα και παραστάδες με βάσεις και

των αποθηκευτικών θόλων του Συσσιτίου, έχει τρί- επίκρανα, ψηλό επιστύλιο και σύνθετη κορνίζα ως επί­

πλευρη προς τα ανατολικά αψίδα. Διατηρείται η δυτική στεψη. Η μαρμάρινη πλάκα, στο μέσον του επιστυλίου,
με την αραβική επιγραφή « Σ α ς τρέφουμε με το θέλημα
του Θ ε ο ύ » , δηλώνει τη χρήση του χώρου ως συσσιτίου
για τους φτωχούς. Για τις ανάγκες του κοινωφελούς
ιδρύματος κτίστηκαν δύο καμαροσκέπαστοι χώροι στα
βορειοανατολικά της εκκλησίας, οι οποίοι χρησίμευαν
ως αποθήκες, με τοξωτές θύρες, ορθογώνια και τοξωτά
παράθυρα και φεγγίτες. Κατασκευάστηκε ένας ακόμη
μεγαλύτερος οξυκόρυφος θόλος δυτικά, το μαγειρείο,
όπου παρασκευαζόταν και διανεμόταν το φαγητό. Τα
ορθογώνια παράθυρα και οι πόρτες έχουν οριζόντια
πρέκια και ανακουφιστικά τόξα. Η ψηλή καπνοδόχος
έχει οξυκόρυφες οπές στην απόληξη και κάλυψη με
στοιχεία οθωμανικής μορφολογίας. Δύο εξάπλευροι
φεγγίτες στο κέντρο του θόλου χρησιμεύουν ως αερα­
γωγοί. Η εκκλησία υπέστη μετατροπές και η αψίδα του
Ιερού διαμορφώθηκε σε φούρνο. Τ ο κατεστραμμένο,
ίσως από την πολιορκία του 1 5 2 2 , βεργωτό σταυροθό-
λιο του κυρίως ναού, από το οποίο διατηρούνται υπο­
λείμματα, αντικαταστάθηκε από μία τοξωτή καμάρα,
ενώ προστέθηκε η καμινάδα του φούρνου.
Κατά τις εργασίες αποκατάστασης του μνημειακού
συγκροτήματος ( 1 9 8 6 - 1 9 9 9 ) , στερεώθηκαν τα κτί­
σματα του Συσσιτίου. Αποκαταστάθηκαν οι θόλοι της
αποθήκης, διανοίχθηκε μία ενδιάμεση πόρτα και κατα­
σκευάστηκε ένα δάπεδο από ξύλινο μεσοπάτωμα, για
την ανάδειξη της υπόγειας κρύπτης του μεγάλου ναού,
όπου διαμορφώθηκαν κατάλληλα τα θεμέλια και συ­
μπληρώθηκε η ιπποτική σκάλα για πρόσβαση από την
αυλή. Αποκαταστάθηκε η εκκλησία και η δυτική της
ορθογώνια είσοδος. Τα δάπεδα της υπόγειας κρύπτης
και της εκκλησίας αποκαταστάθηκαν με κουρασάνι.
Διαμορφώθηκε η αυλή με βοτσαλωτό και αναδείχθη­
καν τα σωζόμενα υπολείμματα ενός μεσαιωνικού σιρού
(υπόγειου κτιστού χώρου αποθήκευσης σιταριού για
τις ανάγκες των πολιορκιών) στη βορειοδυτική γωνία
του συγκροτήματος, ενώ, παράλληλα, αποκαταστά­
θηκε το κυλινδρικό πηγάδι στο μέσον της αυλής. Απο­
καταστάθηκε ο θόλος του μαγειρείου, που παρουσίαζε
έντονες ρωγμές από τις πλάγιες ωθήσεις, με ανύψωση
στην αρχική του θέση, και ενισχύθηκε με υποθεμελίω-
ση και οριζόντιους ξύλινους - σ τ ο πατάρι- και μεταλλι­
κούς ελκυστήρες.
Επιπρόσθετα, εντάχθηκαν νέες χρήσεις στο συ­
γκρότημα, με περιοδικές εκθέσεις της Δημοτικής Πι­
νακοθήκης Ρόδου στους ανατολικούς θόλους και δη­
μοτικό αναψυκτήριο στο χώρο του μαγειρείου, όπου
διαμορφώθηκε χώρος κουζίνας στη νότια πλευρά και
πατάρι με σκάλα εσωτερικά. Παιδική χαρά και χώροι
υγιεινής διαμορφώθηκαν στο ανατολικό τμήμα της αυ­
λής. Η υπόγεια κρύπτη και η εκκλησία με τη νότια προ­
σθήκη, όπου λειτουργεί μικρή έκθεση για την ιστορία
του συγκροτήματος και τις εργασίες αποκατάστασης
του, είναι επισκέψιμα μνημεία.